Bio-ingenieur Célestin Claeys werkte gedurende drie maanden in de Oostelijke Provincie van Guinee-Bissau, om er de watervoorziening te bestuderen. Hij ging er begin 2009 aan de slag bij Aprodel, een plaatselijke partnerorganisatie van ngo Bevrijde Wereld. Het project wordt mee ondersteund door Ello Mobile. Cijfermateriaal wijst uit dat liefst 79% van de bevolking in Guinee-Bissau geen toegang heeft tot drinkbaar water en degelijk sanitair. Met die cijfers bengelt Guinee-Bissau helemaal onderaan de ranking. Ook de kwaliteit van het drinkwater laat vaak te wensen over – amper 15% beschikt over zuiver drinkwater. Célestin bracht verslag uit over het leven zoals het is in Guinee-Bissau.
Een hartelijke ontvangst
De weg naar Bafata, waar het hoofdkantoor van Aprodel is gevestigd, gaat langs 150 km tropisch landschap – inclusief kleine traditionele nederzettingen, termietenheuvels en ruïnes allerhande. De nachtelijke ontvangst bij Aprodel is bijzonder hartelijk. Ik neem m’n intrek in een huisje met enkel een bed, een wastafel en een kaars. M’n woonst voor de komende drie maanden. De volgende dag kan ik meteen aan de slag: het bezoeken van een zestiental dorpen, waar ik de waterkwaliteit zal analyseren. In eerste instantie breng ik de huidige situatie in kaart, door middel van chemische en bacteriologische analyses van de waterkwaliteit.
Na een rit langs een weg met diepe kraters arriveren we in het dorpje Embalocunda, in het hart van de brousse. In het dorpje wonen zo’n tweehonderd mensen in traditionele, aarden huisjes. Het dorp leeft hoofdzakelijk van landbouw en veeteelt. Bij aankomst word ik meteen hartelijk verwelkomd, met een maaltijd en een uarga – een zoete zwarte thee.
Langdurige droogte
Het werkgebied van Aprodel is ongeveer zo groot als Vlaanderen, evenwel met een zeer lage bevolkingsdichtheid. De bodem is er relatief vruchtbaar, en er valt elk jaar flink wat regen. Toch is het niet eenvoudig om aan landbouw te doen. De oogstopbrengst is doorgaans laag, en meestal wordt teruggegrepen naar dezelfde gewassen. Daar zijn een aantal goede redenen voor. Eén daarvan is het watertekort in het droge seizoen, dat duurt van november tot mei. De teelt van groenten en rijst wordt dan quasi-onmogelijk wegens watergebrek. Voor heel wat landbouwgezinnen is het droge seizoen een heel moeilijke periode, aangezien er dan nauwelijks geld is om voedsel te kopen. Bevrijde Wereld, Aprodel en Ello Mobile streven ernaar om in zoveel mogelijk dorpen sanitair en waterinfrastructuur te bouwen. Als er voldoende water beschikbaar is, kan men bovendien ook in het droge seizoen groenten telen.
De waterkwaliteit is op sommige plaatsen vrij dramatisch. In maar liefst 84% van de gevallen is het water in de traditionele waterputten besmet met bacteriën. Een traditionele waterput is niet veel meer dan een gat in de grond, met de hand uitgegraven. Het risico op besmetting met bacteriën (cholera) of ziektekiemen is reëel – zeker tijdens het regenseizoen, wanneer verontreinigd regenwater ook de waterputten kan besmetten. Vanaf april raken de meeste waterputten helemaal uitgeput, en ontstaat er een gebrek aan zuiver drinkwater.
Groe(n)ten uit Guinee-Bissau
Via enquêtes geeft de bevolking aan wat er precies fout loopt rond watervoorziening en hygiëne in het dorp, om op die manier aanbevelingen te formuleren naar Aprodel en de partnerorganisaties in België. Ik meet in heel wat dorpen ook het waterpeil. Met dit soort gegevens kun je ongeveer inschatten hoe lang de waterput in kwestie kan voorzien in de waterbehoefte voor menselijk, dierlijk en agrarisch gebruik.
Na de thee steekt Demba Baldé, zoon van het dorpshoofd, meteen van wal: “Onze vrouwen werken echt keihard. We kampen met twee grote problemen: er is geen materiaal om de bodem te bewerken, en er is een nijpend tekort aan water. Dat veroorzaakt heel wat spanningen en gezondheidsproblemen in onze dorpsgemeenschap.”
Fanta, één van de aanwezige vrouwen, vertelt over het harde werk op het veld: “Het watertekort vormt het grootste probleem. Vaak is er niet genoeg water om alle tuintjes te bevloeien. We werken in twee ploegen: één ’s morgens en één ’s avonds. Tegen ’s avonds zijn onze vijf waterputten meestal helemaal uitgeput. Soms kunnen we niet anders dan een deel van de oogst op te geven.”
De volgende ochtend maak ik kennis met een ander probleem: hongerig rundvee dat ’s nachts door de bamboe-omheining dringt en de gewassen opeet. Een vervelende kwestie, waar de vrouwen machteloos tegenover staan. Prikkeldraad of een degelijke afrastering is amper beschikbaar in Guinee-Bissau, en is bovendien veel te duur.
Ondanks de tegenslagen zijn de vrouwen heel trots op hun groentetuinen. Met een brede glimlach poseren ze voor hun eigen tuintje – of met z’n allen voor de gemeenschappelijk groentetuin. Bevrijde Wereld en Ello Mobile investeren in elk dorp in groentetuinen. Het watertekort in elk van de huidige projectdorpen wordt nu beetje bij beetje – zo goed en zo kwaad als het kan – weggewerkt.
Specialisten van lokale partner Aprodel coachen de vrouwen om het rendement stelselmatig te verhogen. Heel wat vrouwen slagen erin om ajuinen, tomaten, chilipepers,… te verkopen op de markt in Cuntubu, de dichtstbijzijnde stad.
Célestin Claeys (Stagiair Bevrijde Wereld)
Bevrijde Wereld is één van de twee Belgische ngo’s actief in Guinee-Bissau. Sinds 2003 werkt Bevrijde Wereld in Guinee-Bissau nauw samen met centrale partner APRODEL, dat zich onder meer concentreert op watervoorziening, sanitair en kleinschalige landbouw.
> Steun de projecten van Bevrijde Wereld in Guinee-Bissau via Ello Mobile.